Yaşamında akademik kariyer yapmak isteyen herkes için oldukça tanınmış bir kelime olan doktora, aslında kişilerin eğitim aldıkları ve uzmanlaştıkları bilim alanlarındaki rütbelerini de belirleyen bir unvan olarak da karşımıza çıkmaktadır. Fransızca ‘doctrat’ kelimesinden türeyen ve “doktorluk rütbesi” anlamına gelen kelime, kişilerin akademik alandaki profesyonelliklerinin anlaşılmasını da sağlamaktadır. Doktora aslında felsefe, yani bilgelik seviyesi doktorunun kısaltılmış halidir. Doktor, burada öğretmen anlamında kullanılmaktadır. Eski Yunan’daki philosophia (felsefe) kelimesinden gelen ‘bilgelik sevgisi (felsefe) öğretmeni (doktoru) terimi; kullanılmaya başlandığı ilk zamanlarda dünyadaki temel bilim konuları üzeri ne ayrıntılı bir eğitim almış kişileri ifade etmekteydi. Bugün ise daha spesifik alanlarda uzmanlaşmış bireyler için kullanılmaktadır.

Kişilerin üniversite düzeyinde eğitim vermek adına yeterliliğini ispatlayan bu unvan, aynı zamanda uzman bir pozisyonda çalışabilmeleri için bu kişilere addedilmiş akademik de bir derecedir. Dünya çapında, İngilizcedeki “Doctor of Philosophy” tanımının kısaltılmış hali olan PhD kelimesi ile belirtilen doktora; ülkemizde ise bağımsız ve özgün araştırmaların sonuçlarını sözlü olarak da savunduktan sonra almaya hak kazanılan akademik unvanı, dereceyi veya basamağı göstermek adına kullanılmaktadır. Bulunulan çevre veya çalışılan alana göre değişse de genellikle doktora, bir öğrencinin elde edebileceği en yüksek derece olarak kabul edilmektedir.

 

Doktora Programı Nedir?

Doktora programı “doktora” unvanını hak kazanmak adına tamamlanması gereken bir eğitim programıdır. Burada öncelikle program süresince alınması gereken ve tercih edilen bölümle ilgili olan derslere katılmak gerekmektedir. Bu dersler zorunlu olarak, güz ve bahar dönemleri olmak üzere 2 aşamada verilmektedir. Zorunlu derslerin yanı sıra doktora programları süresince alınacak seçmeli dersler de mevcuttur. Derslerin başarı ile tamamlanmasının ardından adayların girmesi gereken bir doktora yeterlilik sınavı bulunmaktadır. Bu sınav ile kişilerin alana dair yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları test edilmektedir. Sınavın ardından ise yine başarılı olan adayların tez dönemi başlamaktadır.

Bu dönemde adaylar; tez konularını seçmekte, tez önerilerini sunmakta ve tez komitesinin de katılımıyla belirlenmiş zaman aralığı içerisinde tez çalışmaları ile ilgili bilgi alışverişi yapmaktadır. Yaklaşık 3-4 yıl süren doktora süreci boyunca en önemli nokta, seçilen konuya dair en doğru araştırmayı yapmak, konuyla ilgili daha önce hazırlanmış makaleleri, sunumları ve benzeri yazılı veya dijital dokümanları doğru analiz etmek, literatür taraması yapmak, eğer ilgili alan için gerekli ise deney ve çalışmaları tamamlamak ve sonuçları en özgün biçimde sunmaktır. Öğrenciler, “viva voce” adı verilen tez savunmasını veya doktoralarının sözlü savunmasını, az sayıda denetmen ya da büyük bir akademik jüri önünde yapabilmektedir. Bu savunmalar, ortalama 1-3 saat sürmekte ve sonunda ise öğrencinin yeterliliğine karar verilmektedir. Bilimsel araştırma sürecini kapsayan doktora programı, genellikle yüksek lisans sonrasında başlanabilen bir programdır. Buna karşın bazı durumlarda lisans sonrası öğrencilerin katılabilecekleri doktora programları da bulunmaktadır. Bunun yanı sıra bazı kurumlar, gerekli bilgi, beceri ve çalışmalarının tamamlamaları sonucunda öğrencilere yüksek lisans derecesinden doktoraya ‘hızlı izleme’ şansını da sunmaktadır.

 

Bütünleşik Doktora Nedir?

Bütünleşik doktora, lisans mezunu öğrencilerin başvurabilecekleri bir doktora programıdır. Burada yüksek lisans bitirme şartı aranmamaktadır. Bütünleşik doktoraya başvurabilmek için;

  • Hazırlık sınıfı dahil olmaksızın lisans programındaki ilk dört yılı tamamlamış olmak,
  • Doktora programına başvurulan yarıyıla kadarki alınmış derslerin not ortalamasının en az 3,00 (yüzlük sistemde 80) olması veya sınıfın genel ortalamasına göre ilk 3 dereceye girilmiş olması,
  • Anabilim dalı tarafından gerçekleştirilen mülakattan başarılı bir sonuç alınması ve
  • ALES ve ilgili dil sınavlarından istenilen puanın alınmış olması gerekmektedir.

 

Doktora Programına Nasıl Başvurulur?

Ülkemizde yüksek lisans ve doktora eğitimi, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından düzenlenmektedir. Buna göre başvuru yapmak isteyen öğrencilerin daha önce tezli bir yüksek lisans programından diplomalarını almış olmaları ve ALES puanlarının 55 ve üzerinde bulunması gerekmektedir. Bunun yanında adayların ÖSYM tarafından eşdeğer kabul edilen bir yabancı dil sınavından da en az 55 puan almaları şartı aranmaktadır. Bazı zamanlarda öğrenciler, yüksek lisanslarını tamamladıktan sonra aynı bölümde ve aynı danışman ile doktora programına devam etmek istemektedir. Böyle bir durumda tavsiye mektubuna gerek kalmamaktadır. Ancak kişi, doktorasını başka bir üniversitede ve başka bir danışman ile yapacaksa böyle bir durumda tavsiye mektubu alması gerekmektedir. Bunların yanı sıra doktora yapmak için kişilerde aranılan özellikler elbette ki titiz çalışma becerisi, araştırma yöntemlerini iyi bilmesi, sabırlı ve kararlı olmasıdır.

Akademik kariyer üzerinde düşünülmesi ve doğru karar verilmesi gereken bir süreçtir. Tıpkı diğer kariyer basamaklarında olduğu gibi burada da bazı zamanlarda kişileri zorlayacak durumlar söz konusu olacaktır. Bu krizleri iyi yönetmek ise başarılı olmanın temel anahtarlarındandır. Genel olarak bakıldığında doktora başvuru şartların, adayın notları ve araştırma becerileri ile doğrudan alakalıdır. Çoğunlukla kurumlar için yüksek lisans notları yeterli olsa da bazı özel kurumlar başvuru için adayda en az ikinci sınıf onur derecesine sahip olma ve benzeri şartlar arayabilmektedir. Bu nedenle öncelikle doktora başvurusu yapılacak kurumun şartlarını da iyice öğrenmek yerinde olacaktır. Ayrıca finans durumlarına göre doktora kabul şartları da farklılık gösterebilmektedir. Kimi zaman doktora yapacak öğrencinin kendisini finanse etmesi durumunda daha düşük notlarla doktoraya başvurusuna izin verilmesi ise bu durumu açıklayan bir örnektir.

Yine bazı kurumlarda, özellikle doktora programının alanına bağlı olarak belirlenen farklı maddeler de bulunmaktadır. Bunlardan biri de özellikle psikoloji, beşeri veya fen bilimleri gibi alanlarda karşılaşılan ve adaya süpervizör olarak hizmet verecek bir daimi profesörün bulunması şartıdır. Bu şartın aranmadığı durumlarda ise konuya ve metodolojiye bağlı olarak en uygun danışman seçilip atanmaktadır. Bahsi geçen her konu için doktoranın yapılacağı üniversitesi, alanı ve danışman adaylarını iyice araştırmak, bu sürecin sağlıklı ilerlemesi adına oldukça önemlidir.

 

Dil Yeterliliği

Doktora başvurusu sürecinde başvurulacak kurum tarafından; YDS, YÖKDİL ve benzeri yabancı dil sınavlarından alınması beklenen bir puan şartı aranmaktadır. Çoğunlukla en az 55 puan ve üzeri olmak üzere bu sınavlardan alınan puan ile yeterliliğin belgelenmesini isteyen kurumlar, bazı zamanlarda da lisans veya lisans üstü eğitim sürecinin ilgili dilde tamamlandığına dair bir belgenin kanıt olarak sunulmasını yeterli bulmaktadır.

Kariyer Geçmişi / Akademik Referanslar

Doktora başvurusu esnasında bazı kurumlar, adayın aldığı tüm ders içeriklerinin veya varsa kariyer geçmişinin bulunduğu ayrıntılı bir belge isteyebilmektedir. Bu belge bazen yalnızca akademik bir transkript de olabilmektedir. Bunun yanı sıra lisans ve lisans üstü dönemlerindeki danışmanlardan, adayın projelerini ve çalışma disiplinini anlatan akademik referans isteyen kurumlar da bulunmaktadır. Bu referansların akademik çalışmaları, performansı, hedeflenen çizgiye ne kadar bağlı kalındığını ve seçilen çalışma alanına gösterilen ilgili odak alması gerekmektedir.

 

Niyet (Motivasyon) Mektubu

Hemen hemen her kurum, doktoraya başlamadan önce adaydan neden istedikleri disiplini seçtikleri, neden istedikleri, hedefleri ve motivasyon kaynaklarını konu alan bir niyet mektubu beklentisinde olabilmektedir. Bu mektupta aynı zamanda kişinin ders dışında, doktora konularına dair rol aldıkları faaliyetlerden ve alanla ilgili esnekliklerinin ne olduğundan bahsetmeleri de istenmektedir. Niyet mektuplarını, kurumların belirlediği çerçeveye göre hazırlamak önemlidir. Bu nedenle yazmadan önce, kurumun olmasını arzu ettiği noktaları ve kurum kültürünü iyice araştırmak çok önemlidir.